Τα τελευταία χρόνια γίνεται μεγάλη συζήτηση γύρω από μια νέα μορφή επιχειρήσεων, τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις. Για να γίνει πιο κατανοητή η έννοια θα πρέπει να αναπτυχθεί ο όρος της Κοινωνικής Οικονομίας. Ως Κοινωνική Οικονομία ορίζεται το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από εταιρείες ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων. Με βάση τον παραπάνω ορισμό ως Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση ορίζεται ένας νέος φορέας της προαναφερθείσας Κοινωνικής Οικονομίας και εμφανίσθηκε τον πρόσφατο Ν.4019/2011. Στην ουσία είναι ένας αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα.
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης, τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Φροντίδας και τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού. Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης αφορούν στην ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως ανάπηροι –σωματικά, ψυχικά, νοητικά ή αισθητηριακά- , εξαρτημένα ή απεξαρτημένα άτομα από ουσίες, οροθετικοί, φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι και ανήλικοι παραβάτες. Το 40% του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει την επιχείρηση υποχρεούνται να είναι από τις παραπάνω κοινωνικές ομάδες. Δεύτερη κατηγορία οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Φροντίδας όπου αφορούν την παραγωγή και την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού προνιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες όπως ηλικιωμένους, βρέφη, παιδιά, άτομα με ειδικές ανάγκες και άτομα με χρόνιες παθήσεις. Και τέλος οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού όπου αφορούν την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας σε τομείς όπως πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων και άλλων, που παράγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.
Μια εύλογη απορία γεννιέται σχετικά με το ποιοι μπορούν να συστήσουν μια κοινωνική επιχείρηση ακόμα ίσως και ποιοι είναι οι πόροι αυτού του είδους των επιχειρήσεων. Αρχικά, να αναφερθεί ότι μέλη μπορούν να γίνουν απλοί πολίτες ή και νομικά πρόσωπα. Ωστόσο τα νομικά πρόσωπα δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 1/3 των μελών ενώ δε επιτρέπεται η συμμετοχή Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Ενδιαφέρον παρατηρείται στην διανομή των κερδών, όπου το 5% ετησίως διατίθεται για δημιουργία αποθεματικού, το 35% διανέμεται στους εργαζόμενους της επιχείρησης και το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι πόροι που χρησιμοποιούνται για την επιχείρηση προέρχονται από το κεφάλαιο που διατίθεται, από δωρεές τρίτων, από τα έσοδα από την επιχειρηματική δραστηριότητα, από επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή ΟΤΑ, από άλλα έσοδα από την ανάπτυξη της επιχείρηση συμφωνα με το καταστατικό, από το ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας(μετά από υπουργική απόφαση), από το Εθνικό ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης και τέλος, από τον Αναπτυξιακό Νόμο.
Εν κατακλείδι, πρέπει να εξετασθούν και οι στόχοι αυτού του είδους των επιχειρήσεων οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ενδιαφέροντες αφού προάγουν μοντέλα επιχειρήσεων αρκετά καινοτόμα. Αρχικά, καλύπτουν κενά στην εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών, σε πεδία που αφήνει ελλείψεις το κράτος ή όποια συμβατική «φιλανθρωπική» δραστηριότητα. Προχωρώντας, αναδεικνύουν ένα πιο δυναμικό και πιθανότατα πιο αποτελεσματικό μοντέλο κάλυψης αναγκών ενώ παράλληλα ενδυναμώνουν την κοινωνική αλληλεγγύη, καλλιεργώντας και διαχέοντας μια κουλτούρα κοινωνικής προσφοράς. Έπειτα, κινητοποιούν άτομα με δημιουργικότητα και κοινωνική ευαισθησία να αναπτύξουν το δυναμικό τους και να το επενδύσουν σε κοινωνικούς σκοπούς, αυξάνοντας έτσι το Κοινωνικό Ενεργητικό της κοινωνίας, μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας και μάλιστα με γνωστικό και εκπαιδευτικό υπόβαθρο και σπουδές τα οποία μέχρι σήμερα δύσκολα έβρισκαν διέξοδο στην αγορά εργασίας, όπως ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και κοινωνιολόγοι. Τέλος, δίνουν νέα ώθηση στην παραδοσιακή «φιλανθρωπική», χορηγική, εθελοντική και κοινωνική δραστηριότητα καλλιεργώντας και διαχέοντας έμπνευση και ιδέες, προτείνοντας νέα μέσα δράσης.
Κλείνοντας, μερικά παραδείγματα επιτυχημένων κοινωνικών επιχειρήσεων τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στο εξωτερικό είναι η «Ηλιαχτίδα», «Fair Trade Hellas», «Fifteen». Η «Ηλιαχτίδα» μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία (ΑμΚΕ) όπου σκοπός της είναι η άρση του κοινωνικού αποκλεισμού των ΑΜΕΑ και των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού από το κοινωνικό σύνολο, μέσω της εργασιακής απασχόλησης.(http://www.iliaktida-amea.gr/). Η «Fair Trade Hellas» είναι είναι μια Ελληνική Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο) που ιδρύθηκε το 2004 με νομική μορφή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας (ΑμΚΕ). Για πρώτη φορά στην Ελλάδα άρχισε να προωθεί τη φιλοσοφία του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου, που έχει ως κύριο στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο.(http://www.fairtrade.gr/) Και η «Fifteen» μια παγκόσμια κοινωνική επιχείρηση (με ιδρυτή τον Jamie Oliver) όπου υλοποιείται ένα πρωτοπόρο πρόγραμμα εκμάθησης για νέους, ηλικίας 18-24 και ταυτόχρονα λειτουργεί σε καθημερινή βάση ένα εστιατόριο. Σκοπός είναι να προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία σε άνεργους νέους ώστε να αλλάξουν το μέλλον τους μέσα από τη μαγεία του φαγητού και δεύτερον να προσφέρει στους πελάτες υπέροχο φαγητό σε συνδυασμό με άριστη εξυπηρέτηση. Το εστιατόριο είναι η βασική αρτηρία μιας φιλανθρωπικής εταιρίας, της «Jamie Oliver Foundation», και τα κέρδη του πηγαίνουν για το σκοπό αυτό.(http://www.fifteen.net/) Άλλες εταιρείες είναι οι εξής : «Skoll Foundation»(http://www.skollfoundation.org/), «Noncello» (http://www.coopnoncello.it/), «Ashoka» (https://www.ashoka.org/) και «Fair Trade» ( http://www.fairtrade.net/).
Της Ραφαέλα Οικονομίδη
Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις χωρίζονται σε τρεις κατηγορίες τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης, τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Φροντίδας και τις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού. Οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης αφορούν στην ένταξη στην οικονομική και κοινωνική ζωή ατόμων που ανήκουν στις ευάλωτες κοινωνικές ομάδες όπως ανάπηροι –σωματικά, ψυχικά, νοητικά ή αισθητηριακά- , εξαρτημένα ή απεξαρτημένα άτομα από ουσίες, οροθετικοί, φυλακισμένοι, αποφυλακισμένοι και ανήλικοι παραβάτες. Το 40% του ανθρώπινου δυναμικού που στελεχώνει την επιχείρηση υποχρεούνται να είναι από τις παραπάνω κοινωνικές ομάδες. Δεύτερη κατηγορία οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Φροντίδας όπου αφορούν την παραγωγή και την παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού προνιακού χαρακτήρα σε συγκεκριμένες ομάδες όπως ηλικιωμένους, βρέφη, παιδιά, άτομα με ειδικές ανάγκες και άτομα με χρόνιες παθήσεις. Και τέλος οι Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού όπου αφορούν την παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας σε τομείς όπως πολιτισμός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελμάτων και άλλων, που παράγουν το τοπικό και συλλογικό συμφέρον, την προώθηση της απασχόλησης, την ενδυνάμωση της κοινωνικής συνοχής και την ενδυνάμωση της τοπικής και περιφερειακής ανάπτυξης.
Μια εύλογη απορία γεννιέται σχετικά με το ποιοι μπορούν να συστήσουν μια κοινωνική επιχείρηση ακόμα ίσως και ποιοι είναι οι πόροι αυτού του είδους των επιχειρήσεων. Αρχικά, να αναφερθεί ότι μέλη μπορούν να γίνουν απλοί πολίτες ή και νομικά πρόσωπα. Ωστόσο τα νομικά πρόσωπα δεν πρέπει να υπερβαίνουν το 1/3 των μελών ενώ δε επιτρέπεται η συμμετοχή Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης και νομικών προσώπων δημοσίου δικαίου. Ενδιαφέρον παρατηρείται στην διανομή των κερδών, όπου το 5% ετησίως διατίθεται για δημιουργία αποθεματικού, το 35% διανέμεται στους εργαζόμενους της επιχείρησης και το υπόλοιπο διατίθεται για τις δραστηριότητες της επιχείρησης και την δημιουργία νέων θέσεων εργασίας. Οι πόροι που χρησιμοποιούνται για την επιχείρηση προέρχονται από το κεφάλαιο που διατίθεται, από δωρεές τρίτων, από τα έσοδα από την επιχειρηματική δραστηριότητα, από επιχορηγήσεις από το Πρόγραμμα Δημοσίων Επενδύσεων, την Ευρωπαϊκή Ένωση, διεθνείς ή εθνικούς οργανισμούς ή ΟΤΑ, από άλλα έσοδα από την ανάπτυξη της επιχείρηση συμφωνα με το καταστατικό, από το ταμείο Κοινωνικής Οικονομίας(μετά από υπουργική απόφαση), από το Εθνικό ταμείο Επιχειρηματικότητας και Ανάπτυξης και τέλος, από τον Αναπτυξιακό Νόμο.
Εν κατακλείδι, πρέπει να εξετασθούν και οι στόχοι αυτού του είδους των επιχειρήσεων οι οποίοι θα μπορούσαν να θεωρηθούν ενδιαφέροντες αφού προάγουν μοντέλα επιχειρήσεων αρκετά καινοτόμα. Αρχικά, καλύπτουν κενά στην εξυπηρέτηση κοινωνικών αναγκών, σε πεδία που αφήνει ελλείψεις το κράτος ή όποια συμβατική «φιλανθρωπική» δραστηριότητα. Προχωρώντας, αναδεικνύουν ένα πιο δυναμικό και πιθανότατα πιο αποτελεσματικό μοντέλο κάλυψης αναγκών ενώ παράλληλα ενδυναμώνουν την κοινωνική αλληλεγγύη, καλλιεργώντας και διαχέοντας μια κουλτούρα κοινωνικής προσφοράς. Έπειτα, κινητοποιούν άτομα με δημιουργικότητα και κοινωνική ευαισθησία να αναπτύξουν το δυναμικό τους και να το επενδύσουν σε κοινωνικούς σκοπούς, αυξάνοντας έτσι το Κοινωνικό Ενεργητικό της κοινωνίας, μπορούν να προσφέρουν θέσεις εργασίας και μάλιστα με γνωστικό και εκπαιδευτικό υπόβαθρο και σπουδές τα οποία μέχρι σήμερα δύσκολα έβρισκαν διέξοδο στην αγορά εργασίας, όπως ψυχολόγοι, κοινωνικοί λειτουργοί και κοινωνιολόγοι. Τέλος, δίνουν νέα ώθηση στην παραδοσιακή «φιλανθρωπική», χορηγική, εθελοντική και κοινωνική δραστηριότητα καλλιεργώντας και διαχέοντας έμπνευση και ιδέες, προτείνοντας νέα μέσα δράσης.
Κλείνοντας, μερικά παραδείγματα επιτυχημένων κοινωνικών επιχειρήσεων τόσο στον ελλαδικό χώρο όσο και στο εξωτερικό είναι η «Ηλιαχτίδα», «Fair Trade Hellas», «Fifteen». Η «Ηλιαχτίδα» μια αστική μη κερδοσκοπική εταιρεία (ΑμΚΕ) όπου σκοπός της είναι η άρση του κοινωνικού αποκλεισμού των ΑΜΕΑ και των ευάλωτων ομάδων του πληθυσμού από το κοινωνικό σύνολο, μέσω της εργασιακής απασχόλησης.(http://www.iliaktida-amea.gr/). Η «Fair Trade Hellas» είναι είναι μια Ελληνική Μη Κυβερνητική Οργάνωση (Μ.Κ.Ο) που ιδρύθηκε το 2004 με νομική μορφή της αστικής μη κερδοσκοπικής εταιρείας (ΑμΚΕ). Για πρώτη φορά στην Ελλάδα άρχισε να προωθεί τη φιλοσοφία του δίκαιου και αλληλέγγυου εμπορίου, που έχει ως κύριο στόχο την καταπολέμηση της φτώχειας σε παγκόσμιο επίπεδο.(http://www.fairtrade.gr/) Και η «Fifteen» μια παγκόσμια κοινωνική επιχείρηση (με ιδρυτή τον Jamie Oliver) όπου υλοποιείται ένα πρωτοπόρο πρόγραμμα εκμάθησης για νέους, ηλικίας 18-24 και ταυτόχρονα λειτουργεί σε καθημερινή βάση ένα εστιατόριο. Σκοπός είναι να προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία σε άνεργους νέους ώστε να αλλάξουν το μέλλον τους μέσα από τη μαγεία του φαγητού και δεύτερον να προσφέρει στους πελάτες υπέροχο φαγητό σε συνδυασμό με άριστη εξυπηρέτηση. Το εστιατόριο είναι η βασική αρτηρία μιας φιλανθρωπικής εταιρίας, της «Jamie Oliver Foundation», και τα κέρδη του πηγαίνουν για το σκοπό αυτό.(http://www.fifteen.net/) Άλλες εταιρείες είναι οι εξής : «Skoll Foundation»(http://www.skollfoundation.org/), «Noncello» (http://www.coopnoncello.it/), «Ashoka» (https://www.ashoka.org/) και «Fair Trade» ( http://www.fairtrade.net/).
Της Ραφαέλα Οικονομίδη